Produkty bez cukru i bez dodatku cukru – niby to samo, a zupełnie co innego

Do napisania tego artykuł zainspirowała nas dyskusja pod naszym ostatnim postem na Facebooku. Rozmowa na temat batonów z dodatkiem cukru pokazała nam, że nie każdy rozumie co to oznacza że produkt nie zawiera cukru i jak pewne sformułowania, które czytamy na opakowaniach mogą dać nam mylne przekonanie, że produkt który wybieramy jest bez dodatków czyli w domyśle „zdrowy”. Przygotowaliśmy więc krótkie podsumowanie, które pokaże w jaki sposób nie dać się złapać się na pułapkę związaną z cukrem – lub jego brakiem.

Produkty bez dodatku cukru

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. reguluje co kryje się za sformułowaniem „żywność bez dodatku cukru” – jako produktu bez żadnego dodatku monosacharydów lub disacharydów, lub produktów je zawierających. Oznacza to, że na żadnym etapie jego produkcji nie dodano do niego sacharozy czyli białego cukru. Czy jednak cukier to tylko sacharoza? Dlaczego suszony daktyl, rodzynka czy sok jabłkowy jest słodki? Czyżby dlatego, że nie zawiera cukru?

„żywność bez dodatku cukru” oznacza żywność bez: żadnego dodatku monosacharydów lub disacharydów; żadnego dodatku środków spożywczych zawierających monosacharydy lub disacharydy stosowanych ze względu na swoje właściwości słodzące; Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r.

Suszone owoce, soki i koncentraty owocowe zawierają cukier. Cukier, czyli najczęściej glukozę i fruktozę. Uważa się, że fruktoza jest naturalna więc nie może szkodzić – jednak bez obecności odpowiednio dużej ilości błonnika który zmniejszałby skoki glukozy we krwi regulując gospodarkę węglowodanową, jego działanie jest podobne jak glukozy (pisaliśmy na ten temat przy okazji analizowania ryzyka nadmiaru owoców w diecie). Stosując daktyle, rodzynki czy skoncentrowany sok jabłkowy de facto jako cukier, producent nie ma jednak obowiązku pisać na opakowaniu o tym, że w produkcie kryje się cukier i może określić swój wyrób jako „bez dodatku cukru”.

Produkty które zawierają naturalne skoncentrowane źródła cukru, takie własnie jak daktyle czy odparowany sok jabłkowy, oznaczone są jako „bez dodatku cukru” pomimo, że mogą mieć bardzo wysoką zawartość cukru – nie oznacza to oczywiście, że musimy z nich rezygnować i skreślać je z diety. Produkty takie jak baton owocowy Dobra Kaloria, Batony BA!, batony owocowo-orzechowe, bez cukru – Naturlig (dostępne w sklepach sieci Biedronka), batony owocowe RAW PALEO, batony owocowe Vitanella, ciasteczka Cookies Sante czy ciastka truskawkowe bez cukru Active mogą być traktowane jako energetyczna przekąska, część posiłku potreningowego lub przegryzka dla dzieci kształtująca zdrowsze nawyki żywieniowe, jednak osoby z insulinoopornością i cukrzycą powinny w przypadku takich produktów zachować ostrożność:

Wykres przedstawia przykładowy rozkład wartości makroodżywczych w popularnym batonie bez dodatku cukru – owszem, nie ma w nim czystego cukru, ale podstawowym składnikiem są daktyle składające się niemal z samych cukrów prostych – w efekcie batonik, który formalnie nie zawiera cukru, składa się z niego w ponad 1/3 – ma dokładnie tyle samo cukru co czekoladowa Princessa i więcej (!) niż Pieguski z czekoladą.

To, że produkt nie zawiera dodatku cukru nie oznacza, że nie ma w nim cukru – miarodajnym wskaźnikiem jest dopiero informacja na temat faktycznej zawartości cukru pochodzącego ze wszystkich składników.

Rozrzut zawartości cukru w produktach bez jego dodatku jest ogromny – począwszy od gorzkich czekolad bez dodatku cukru, które faktycznie zawierają znikome ilości 'białej śmierci’, przez mleczne czekolady bez dodatku cukru, które zawierają ok 15%-20% cukru pochodzącego z mleka (laktozy), aż po oparte na suszonych owocach batony, które mogą składać się nawet w połowie z cukru.

Czy to wszystko oznacza, że „bez dodatku cukru” to ściema?

Absolutnie nie! Po pierwsze, jeśli kryterium, jakim się kierujesz dokonując wyborów żywieniowych jest rezygnacja z rafinowanego białego cukru, a nie cukru jako takiego – znakomicie możesz zadowolić się deklaracją producenta, że do produktu nie dodano białego cukru. Po drugie, to, że nie dodano cukru, może i często oznacza, że zawartość cukru w gotowym produkcie jest stosunkowo niska. Po trzecie, w określonych wypadkach zastąpienie białego cukru inną formą cukru – np. cukrem kokosowym, syropem z agawy (choć tu zdania są podzielone, pisaliśmy o tym tu) czy miodem ma realny wpływ na obniżenie indeksu glikemicznego.

Deklarację producenta „bez dodatku cukru” należy po prostu traktować z rezerwą, powiedzieć „Sprawdzam: jeśli nie cukier, to co?”

Produkty bez cukru

Przeciwieństwem produktów „bez dodatku cukru” są produkty „bez cukru” – takie, które istotnie nie zawierają ani dodatku cukru stołowego, ani produktów będących jego źródłem czyli suszonych owoców, miodu czy syropów owocowych.Jak to jednak jest, że produkt bez cukru jest słodki? Dzieje się tak dzięki dodatkowi substancji słodzących. Ich przewagą nad cukrem stołowym jest niska lub nawet znikoma kaloryczność oraz brak wpływu na gospodarkę węglowodanową (istotna funkcja dla cukrzyków i osób z insulinoopornością). Dodatkowo stosowane najczęściej zamiast cukru alkohole cukrowe nie powodują próchnicy, a takie jak ksylitol mają działanie bakteriobójcze zalecane przy zakażeniu Helicobacter Pylori. Dobrym przykładem takiego produktu może być na przykład czekolada bez cukru. Ale uwaga! Środki spożywcze zawierające ponad 10 % dodanych alkoholi wielowodorotlenowych mogą powodować efekt przeczyszczający, dlatego w takich sytuacjach obowiązkowe jest prawidłowe oznaczenie takiego produktu.

Produkty bez cukru i bez słodzików

Cukier jest zawarty w wielu prostych, naturalnych składnikach, które wchodzą w skład receptury złożonych produktów np. migdałach, kakao czy owocach – dlatego grupa słodkich produktów całkowicie bez cukru jest ograniczona do specjalistycznych produktów dedykowanych diabetykom (należą do nich np. batony Carbrite), i są to produkty ze słodzikami. W tym momencie docieramy do delikatnego tematu – przychodzą do nas często osoby, które rozpoczynają swoje nowe życie na zdrowej diecie z postanowieniem rzucenia cukru i sztucznych składników. Często słyszymy wtedy pytanie „Jakie macie słodycze bez cukru i bez słodzików?” Jeśli liczysz na listę tych słodyczy, rozczaruję Cię – nie ma takich.

Nie istnieją słodkie produkty bez cukru i bez słodzików.

Jeśli coś jest słodkie – to zawiera źródło słodyczy. Tym źródłem jest albo cukier, albo słodzik. Cukier może być rafinowany albo surowy,  nisko- lub wysokoglikemiczny, wysoko lub niskoprzetworzony, a słodzik może być syntetyczny lub naturalny, ale słodkość zawsze oznacza, że przynajmniej jedno z tych dwóch źródeł słodyczy zostało dodane do produktu. Nie daj się nabrać, że może być inaczej.