Wydawać by się mogło że słodziki to idealny substytut cukru. W prasie i w internecie pojawia się jednak wiele artykułów krzyczących: „SŁODZIKI POWODUJĄ TYCIE!”. Postaram się zrobić wiarygodny przegląd dostępnych badań i spróbować odpowiedzieć na pytanie wszystkim, którzy mają wątpliwości.
Słodzące dodatki do żywności budzą duże zainteresowanie, szczególnie wśród osób zajmujących się tematyką prawidłowego odżywiania. Chodź sam produkt wydaje się być nowy – stworzony na potrzeby obecnego rynku – to pierwszy syntetyczny środek słodzący odkryto już w roku 1879. Była nim sacharyna, która powstała przez przypadek, jako produkt uboczny innej reakcji. Jak się później okazało, każdy kolejny słodzik pojawiał się w podobnych okolicznościach. Bardzo ciekawą anegdotą jest tu historia powstania jednego z najbardziej znanych obecnie zamienników cukru (sukralozy): student zajmująca się syntezą tego związku na zajęciach labolatoryjnych w Londynie źle zrozumiała polecenie swojego przełożonego i zamiast „test it”(zbadaj to), zrozumiała „taste it” (spróbuj to). I o ile samych substancji powodujących słodkość produktu jest wiele, o tyle ciekawym zagadnieniem wydają się być te niskokaloryczne – tak zwane zero kalorii. Przyjrzymy się bliżej co kryje się pod tym pojęciem.
Syntetyczne związki słodzące (SZS) – to grupa związków chemicznych, których intensywność słodzenia jest bardzo wysoka, a wartość kaloryczna bliska zeru. Dzięki temu, że SZS nie zawierają cukrów prostych (jak glukoza czy fruktoza), hamują namnażanie się bakterii w jamie ustnej, a co za tym idzie nie powodują próchnicy. Zaletą SZS jest również wysoki poziom słodkości (ponad 200 razy wyższy niż cukru), dzięki czemu mogą być stosowane jako tańsze substancje słodzące do napojów niegazowanych, nabiału czy produktów zbożowych.
Z racji chemicznego pochodzenia tych substancji, dla każdej zostaje wyznaczone ADI (maksymalne dobowe spożycie które jest całkowicie bezpieczne dla zdrowia). Do syntetycznych środków słodzących zaliczamy m.in. acesulfam K (E 950), aspartam (E 951), czy sacharynę (E 954).
Bardzo ciekawe wyniki dotyczące SZS znajdujemy w International Journal of Obesity (2016). Badania zostały przeprowadzone na szczurach, które zostały podzielone na dwie grupy i były karmione produktami słodzonymi SZS oraz tradycyjnym cukrem. Podawano im go na zmianę z niesłodzonym pokarmem. Hipoteza zakładała, że szczury nie nauczą się, że słodkość kojarzona jest z większą dawką energii i przez to będą spożywały więcej produktów z dodatkiem syntetycznych związków słodzących. Wyniki potwierdziły, że szczury którym podawano pokarm z dodatkiem słodzików spożywały więcej pokarmu i w związku z tym przybierały na wadze. Nie odnotowano takiej tendencji w grupie, których produkty były dosładzane tradycyjnym cukrem. Testy te były powtarzane wielokrotnie i za każdym razem ich wynik się potwierdzał. Trzeba jednak pamiętać, że ilości dodawanych SZS przekraczały kilkukrotnie ADI, które dla ludzi wynosi od kilku do kilkunastu łyżeczek słodziku na dobę.
Na amerykańskich stronach internetowych dotyczących żywienia można znaleźć wiele badań w których uczestniczyli ludzie. Część wyników potwierdza wyższe ryzyko nadwagi i otyłości w przypadku spożywania produktów z dodatkiem słodzików, część temu zaprzecza. Skąd ta rozbieżność? Trudność polega na tym że niekiedy trudno porównywać między sobą wyniki różnych badań a za każdymi badaniami stoi okreslone lobby mające określone interesy – producentom cukru zależy na wykazaniu, że słodziki są szkodliwe, zaś producentom słodzików zależy na przedstawieniu cukru w jak najgorszym świetle. Naukowcy często skupiają się na częstotliwości spożywania posiłków słodzonych słodzikami, a nie ich ilości. Z tego powodu nie można oszacować ilości spożytego dodatku, co być może ma wpływ na rezultat badań i z tego powodu różni badacze podają różne wyniki. Niektóre badania nie wskazują również jednoznacznie, czy nadwaga była przyczyną czy skutkiem sięgania po tzw. dietetyczne napoje. Istnieje bowiem prawdopodobieństwo, że osoby borykające się z nadwagą, piją napoje dosładzane słodzikami (tzw. 0 kcal), aby schudnąć. W takich przypadkach ważna jest również wiedza na temat odżywiania się takiej osoby. Być może pijąc napoje dietetyczne, pozwala sobie na np. na tak zwane „niezdrowe przekąski”.
Nie można zapominać, że badania przeprowadzane były w Stanach Zjednoczonych, gdzie dietetyczne napoje są powszechnie dostępne, a mimo wszystko wskaźnik nadwagi jest bardzo wysoki.
Inny punkt widzenia przedstawia Profesor Peter Rogers i współpracownicy. Jego zespół przeprowadził badania w których to uczestników podzielono na dwie grupy – spożywających produkty z dodatkiem SZS oraz z cukrem. Ochotnicy każdego dnia notowali co jedli, dzięki czemu można było oszacować ich dzienne spożycie środków słodzących. W czasie trwania badania musieli również się ważyć aby monitorować ewentualne zmiany kilogramów.
Wyniki wskazują, że długotrwałe stosowanie słodzików powoduje spadek masy ciała, zarówno u dorosłych jak i dzieci. Co ciekawe – w tej grupie badań nie było przypadku, aby słodziki powodowały zwiększenie masy ciała.
Udało się również udowodnić, że osoby pijące napoje z dodatkiem SZS chudną podobnie jak osoby pijące wodę.
Interesujące badanie przeprowadziła również doktor Suzanne Phelan. W jej projekcie badawczym wzięło udział 300 osób o prawidłowym BMI, spośród których niespełna połowa miała w przeszłości problem z nadwagą. Przyglądano się ich wyborom konsumenckim i zauważono, że osoby które przeszły przez intensywny proces odchudzania, obecnie wybierały produkty o zredukowanej ilości tłuszczów i w przeważającej większości (aż 91%) używało słodzików syntetycznych zero kalorii! Dla porównania spośród osób które nigdy się nie odchudzały, po słodziki sięgało tylko 37% badanych.
Ciekawe badania znajdujemy również jeżeli chodzi o ilość dostarczanej energii przez słodziki. Wyniki krótkoterminowe wskazują, że nie zwiększają one energetyczności posiłków. Z racji niskiej kaloryczności jest to całkiem oczywiste. Ciekawe jednak, że aspartam może powodować zmniejszenie pobieranej energii z posiłku, czego nie udowodniono w przypadku innych słodzików. Jak dotąd nieznany jest mechanizm tego działania.
Jak widać w literaturze znajdujemy cały przegląd badań na temat SZS. Te przeprowadzane na zwierzętach potwierdziły, że słodziki wzmagają apetyt i powodują większe spożycie. Trzeba jednak pamiętać że dawki podawane zwierzętom wielokrotnie przekraczają te, które dodawane są do napojów i produktów spożywczych, dlatego badania w których uczestnikami byli ludzie są dużo bardziej miarodajne. Niestety wiele z nich zostało przeprowadzonych niedbale – nie zachowując odpowiedniego czasu trwania obserwacji, wielkości próby lub z powodu niewłaściwego określenia przyczyn / skutków badanego mechanizmu.
Są również liczne badania, które gruntownie analizują działanie SZS. Dowodzą, że spożywanie napojów oraz produktów spożywczych z dodatkiem słodzików nie dostarcza kalorii i nie zwiększa apetytu. Dzięki temu wskazane są dla osób zmagających się z problemem nadwagi i otyłości (nie mylić z cudownym środkiem na odchudzanie;). Dieta powinna być jednak połączone również z aktywnością fizyczną oraz zdrowym stylem życia.
Agnieszka Kubasińska
Piśmiennictwo
1/ Czyżewska K, Kramkowska M, Grupińska J, Grzelak T, Walczak M: Korzyści i zagrożenia związane z konsumpcją naturalnych zamienników sacharozy. Bromat. Chem. Toksykol. 2015; 1, 1-10.
2/ Dittfeld A i wsp.: Cukier – czy warto go zastąpić substancjami słodzącymi? Nowa Medycyna, 2014, 1, 36-41.
3/ Idzior A, Kocjan O, Zdrojewicz Z: Substancje intensywnie słodzące – alternatywa dla cukru w czasach otyłości i cukrzycy. Medycyna rodzinna 2015; 2, 18: 89-93.
4/ Jachna D, Kudełka W: Charakterystyka żywności o obniżonej wartości energetycznej. Zeszyty Naukowe 2009; 834, 69-96.
5/ Tandel K: Sugar substitutes: Health controversy over perceived benefits. J Pharmacol Pharmacother 2011; 4: 236-243. 6/ Rogers P, Hogenkamp P, C de Graaf at al.: Does low-energy sweetener consumption affect energy intake and body weight? A systematic review, including meta-analyses, of the evidence from human and animal studies. International Journal of Obesity 2016; 40: 381-394.
