Olej palmowy od dawna ma kiepską prasę, a po aferze z Nutellą trafił na listę 'tego nie jem’ – znajduje się na niej tuż obok pozycji „sama chemia”, w sąsiedztwie „nie jem żadnego E”, tuż obok „nie jem glutenu” i „fu, soja!”. Co jakiś czas falami zalewa nas anty-moda na niejedzenie czegoś, przy czym większość wyznawców takich żywieniowych trendów eliminacyjnych nie do końca wie, dlaczego za nimi podąża. Sprawdź czy jest coś, czego nie wiesz o oleju palmowym, myślę, że możesz się zdziwić!
Olejowiec (olejnik) gwinejski pochodzący z rodziny arekowatych najczęściej nazywany jest palmą olejową, znany jest także jako masłopalma. Pochodząca z Afryki i Madagaskaru palma jest uprawiana w wielu tropikalnych krajach, największe uprawy znajdują się w Demokratycznej Republice Konga, Malezji, Indonezji, Kolumbii i Ekwadorze.
Olej palmowy z nasion (palm kernel oil) lub z miąższu (palm oil) – czym się różnią?
Zacznijmy od tego, że są dwa rodzaje oleju palmowego – pochodzą z tej samej rośliny i przez to nazywają się niemal identycznie, a przez wielu tłumaczy etykiet importowanych produktów traktowane są wręcz jako jeden i ten sam składnik – ale na podobnej nazwie i pochodzeniu ich podobieństwa się kończą; oleje mają zupełnie inny skład chemiczny i właściwości fizykochemiczne.
Po ostatniej nagonce medialnej wszystkie rodzaje oleju palmowego zarobiły czarną łątkę – tymczasem nie są takie same i niekoniecznie każdy z nich jest szkodliwy, choć przyznaję, że można się pogubić w nazewnictwie. Olej palmowy z miąższu palmy czerwonej jest bogaty w witaminę E i betakaroteny, dzięki niskiej zawartości kwasów tłuszczowych nasyconych plasuje się wśród najzdrowszych tłuszczy. Olej z nasion palmy (kernel oil) jest wyciskany jak sama nazwa wskazuje z nasion palmowca – zawiera więcej tłuszczy nasyconych i jest stosowany często w przemyśle spożywczym ze względu na wyższa zawartość kwasów tłuszczowych nasyconych i pozytywny wpływ na trwałość produktu – produkty na bazie tego oleju mają dłuższy termin ważności, są stabilne w wysokich temperaturach i się nie rozwarstwiają. Frakcjonowany olej palmowy powstaje w efekcie złożonego procesu, który pozwala wyseparować wysokie stężenie określonych kwasów tłuszczowych występujących naturalnie w oleju palmowym – koncerny spożywcze sięgają po frakcjonowany olej bo ma jeszcze wyższą zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych, co daje jeszcze lepszą stabilność końcowego produktu i jeszcze dłuższy termin przydatności do spożycia – nawet pomimo wysokiej zawartości tłuszczu produkty na bazie FOP nie jełczeją i nie rozwarstwiają się. Przyjęło się, że spożycie tłuszczy nasyconych należy kontrolować i utrzymywać na niskim poziomie aby zapobiegać nadmiernemu wzrostowi poziomu cholesterolu we krwi. Wiadomo już jednak, że nie wszystkie tłuszcze nasycone mają taki sam negatywny wpływ na poziom cholesterolu – np. kwas stearynowy zawarty przede wszystkim w tłuszczach pochodzenia mlecznego i mięsie wołowym nie ma żadnego wpływu na poziom cholesterolu, pojawiają się teorie, choć nie są jeszcze wystarczająco mocno udokumentowane, że spożycie oleju z palmy czerwonej może wręcz przyczyniać się do obniżania poziomu cholesterolu we krwi.
Właściwości oleju palmowego (oleju z palmy czerwonej)
Malezyjskie palmowce Elaeis guineensis są uznawane za najwydajniejsze rośliny oleiste na świecie – drzewa rodzą dosłownie kłęby owoców; jedna kiść może ważyć nawet ponad 20kg i znajduje się na niej kilka tysięcy niewielkich czerwonych owoców. Olej palmowy z miąższu, czyli olej z palmy czerwonej jest tłoczony z miąższu owocowego – proces jego wyciskania jest podobny do tłoczenia oliwy z oliwek – wielu producentów w celu usunięcia ze swoich produktów tłuszczy trans zmienia składy wprowadzając do nich olej palmowy, który jest naturalnie wolny od tłuszczy trans, a jednocześnie w temperaturze pokojowej przyjmuje półpłynną, gładką konsystencję charakterystyczną dla tłuszczy utwardzonych, ale bez związanych z nimi zagrożeń zdrowotnych.
Nierafinowany, tłoczony na zimno olej palmowy ma barwę od miodowo-złotej do pomarańczowoczerwonej (stąd nazwa) i stanowi bogactwo wartościowych składników, co stawia go w czołówce najzdrowszych tłuszczy.
- czerwony olej palmowy jest bogatym źródłem karotenu
- zdrowy olej z palmy czerwonej to kopalnia karotenoidów – zawiera 10 razy więcej karotenu niż marchewka i 30 razy więcej niż pomidor, a przy tym dostarcza likopenu, luteiny, kryptokantyna, zeaksantyny, α-karotenu i β-karotenu i kilkunastu innych składników z tej grupy;
- źródło antyoksydantu witaminy E w formie tokotrienoli (63%) i tokoferoli (37%) z 4 podgrup: α, β, δ, γ; dzięki zróżnicowaniu form witaminy E olej z palmy czerwonej jest jej lepszym źródłem niż kapsułki, które zwykle zawierają tylko α-tokoferole, podczas gdy α-tokotrienole chronią przed wolnymi rodnikami 60 razy lepiej;
- olej z palmy czerwonej jest źródłem koenzymu Q10 odpowiedzialnego za prawidłowe funkcjonowanie serca, mózgu i wątroby, do którego metabolizmu niezbędna jest obecność zdrowego tłuszczu
- olej palmowy nie zawiera cholesterolu; pomijając dyskusje na temat tego, czy cholesterol rzeczywiście jest przyczyną choró układu krwionośnego, czy jedynie czynnikim współwystępującycm, w przeciwieństwie do tłuszczy zwierzęcych olej palmowy nie zawiera cholesterolu, co dla sporej części społeczeństwa stanowi niezaprzeczalną zaletę; warto jednak napomknąć, że niejedne badania wykazały, że margaryny roślinne oparte na tłuszcza trans istotnie zwiększają ryzyko zawału serca.
- olej palmowy zawiera witaminę K, istotny składnik rozpuszczalny w tłuszczach mający kluczowe znaczenie dla procesu krzepnięcia krwi; ilość witaminy K zawartej w oleju palmowym jest jednak za niska, aby traktować go jako jej podstawowe źródło – szklanka oleju palmowego zaspokoiłaby 3/4 dziennego zapotrzebowania na witaminę K, jednocześnie jednak oznaczałoby to przekroczenie dziennego limitu kalorii osoby dorosłej
Skoro olej palmowy jest taki dobry, to dlaczego jest taki zły czyli o co chodzi w aferze z Nutellą
Najważniejsze cechy oleju palmowgo, które przesądziły o jego przydatności dla przemysłu spożywczego są cena, trwałość i smarowność – oparte na nim kremy do kanapek są niezwykle gładkie, i tego właśnie oczekują od nich konsumenci. W maju 2016 r. EFSA (europejski odpowiednik amerykańskiej FDA, Urząd ds Bezpieczeństwa Żywności) wyraziła stanowisko, zgodnie z którym olej palmowy może stanowić potencjalne zagrożenie dla zdrowia jeśli jest niewłaściwie przetwarzany; zgodnie z badaniami przeprowadzonymi na zlecenie EFSA zagrożenie ma tkwić w zbyt wysokich poziomach substancji: estrów glicydylowych kwasów tłuszczowych (Ge), 3-monochloropropandiolu (3-MCPD) i 2-monochloropropandiolu (2-MCPD) i ich estrów kwasów tłuszczowych. Badania przeprowadzone na zwierzętach wykazały, że te substancje, powstające w wyniku podgrzewania olei roślinnych do nadmiernych temperatur (porównaj tabelę z temperaturami dymienia poszczególnych tłuszczy) w celu poddania ich rafinacji, mają znaczenie genotoksyczne (uszkadzają DNA) i rakotwórcze. Spośród wszystkich badanych olei najwyższy poziom toksycznych substancji został stwierdzony w oleju palmowym stanowiąc szczególne zagrożenie dla dzieci poniżej 10 r.ż.
Co trzeba zapamiętać? EFSA nigdzie nie stwierdziła, że olej palmowy sam w sobie jest szkodliwy – zagrożenie stanowią substancje toksyczne powstające w wyniku nadmiernego podgrzewania oleju palmowego w procesie jego rafinacji.
Pomimo, że Ferrero wiedziało z wyprzedzeniem jaka będzie treść stanowiska ogłoszonego przez EFSA, moim zdaniem dokonało wizerunkowego strzału w stopę: zamiast zacząć od zapewnienia, że w procesie produkcji Nutelli nie podgrzewa się oleju palmowego do niebezpiecznych poziomów, wydali oświadczenie,w którym zapewniali, że jedynie olej palmowy daje możliwość wyprodukowania tak gładkiego kremu jak tego oczekują konsumenci? Seriously, Ferrero? Konsumenci oczekują kremowej konsystencji a nie zdrowia? Musiał to być wyraz paniki w dziale PR, bo kolejne dni przyniosły już takie oświadczenia, jakich należało oczekiwać – przeprowadzona w październiku 2016 kampania skupiła się na podkreśleniu, że olej palmowy zawarty w Nutelji jest podgrzewany do bezpiecznej temperatury i pochodzi ze zrównoważonych upraw, a nadto, że jego stosowanie umożliwia uniknięcie procesu utwardzania tłuszczy, jaki byłby konieczny w przypadku zastosowania innego oleju, i który skutkowałby obecnością w produkcie tłuszczy trans.
Olej palmowy a środowisko, czyli czy dla dobra orangutanów należy bojkotować Nutellę?
Produkcja oleju palmowego jest w sercu konfliktu i zagraża ostatkom populacji sumatrzańskich orangutanów, słoni, tygrysów i nosorożców sprawiając, że każdego dnia są bliżej wyginięcia. To prawdziwa tragedia, że jeden z najbardziej zróżnicowanych biologicznie obszarów, ostoja niezliczonych gatunków ptaków, roślin i ssaków, ginie w zastraszającym tempie i jest zastępowany niezliczonymi rzędami plantacji palm. W 2015 r. ówczesna minister środowiska Francji, Ségolène Royal, wezwała do bojkotu Nutelli ze względu na fakt, że zawiera olej palmowy. Czy wiesz kto stanął wtedy w obronie włoskiego producenta Ferrero? Nie kto inny jak Greenpeace! Znana ze swych radykalnych poglądów organizacja ekologiczna wskazała, że Ferrero należy do tych producentów, którzy z największym zaangażowaniem pracują na rzecz faktycznego rozwiązania problemu szkodliwego wpływu metod uprawy palmowców na środowisko. Analogicznie na temat postawy Ferrero wypowiedział się Richard Holland, Dyrektor WWF ds. Inicjatywy Transformacji Rynków. Jeśli nawet minister środowiska błądzi w temacie, nie może dziwić, że przeciętny konsument ma problem z oceną sytuacji i wskazaniem kto jest dobry a kto zły.
W 2015 RAN (Rainforest Action Network) opublikowało grafikę wskazującą 20 koncernów spożywczych stosujących największe ilości oleju palmowego i ich pozycję na drodze do stosowania oleju palmowego w najbardziej odpowiedzialny i najmniej szkodliwy dla środowiska i społeczności sposób
Choć Ferrero nie zostało wymienione w tym zestawieniu, przedstawiciel RAN określił, że gdyby włoski producent miał być ujęty na liście, znalazłby się w jej ścisłej czołówce, wśród najbardziej odpowiedzialnych producentów. Podkreślił, że ze względu na to bojkotowanie Nutelli byłoby nieuzasadnione, i że sam konsumencki bojkot kierowany przeciwko jednej marce mija się z celem – bo olej palmowy znajduje się w ponad połowie gotowych produktów dostępnych w marketach w krajach rozwiniętych. Do ciebie należy decyzja, czy zrezygnujesz z Nutelli i szukając jej zdrowej alternatywy sięgniesz po krem czekoladowy bez oleju palmowego, czy zdecydujesz się wspierać tych producentów, którzy są w czołówce wyścigu o etyczny olej palmowy (choć wciąż daleko od jego mety). Ważne, by wiedzieć, że rzeczywistość nie jest czarno-biała, a olej palmowy jednoznacznie zły i szkodliwy.
Materiały dla dociekliwych:
- Raport FAO Small-scale palm oil processing in Africa, ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/005/y4355E/y4355E00.pdf
- Stanowisko EFSA nt. Nutelli i oleju palmowego https://www.efsa.europa.eu/en/press/news/160503a
- Strona Ferrero, zapewnienia dotyczące stosowania oleju palmowego ze zrównoważonych upraw https://www.ferrero.com/group-news/ONLY-SUSTAINABLE-TRACEABLE-CERTIFIED-PALM-OIL-FOR-FERRERO
- Strona marki Nutella, zapewnienia dotyczące stosowania oleju palmowego ze zrównoważonych upraw https://www.nutella.com/en/uk/nutella-palm-oil
